Inhoud
- 1 Het weer in het hart: het hart in de weer
- 2 Het hart als veer in de wind: constante beweging en verandering
- 3 Het hart is de koning van de ledematen
- 4 Een gezond en zuiver hart
- 5 Het hart is als een herder: Waar neemt hij jou mee?
- 6 Een corrupt hart maakt het lichaam corrupt
- 7 Een oprecht geloof zonder oprecht hart kan niet!
- 8 Genees je hart met liefde voor Allah
- 9 Een volmaakt geloof
- 10 Een gezond hart: De smeekbede van de Profeet
- 11 Een slecht hart: Ben ik dat?
- 12 In het hart en op de tong
- 13 De wijze Luqmān: het hart en de tong
- 14 Laten we morgen beter zijn dan vandaag
Het weer in het hart: het hart in de weer
Stel je voor, je drijft op een zonnige dag heerlijk op een meer in een bootje. Plotseling pakken donkere wolken zich samen en breekt er een storm los. Het begint hard te regenen en je bootje begint te schommelen op de woeste golven. Je voelt angst en maakt je zorgen over wat er kan gebeuren. Je klampt je stevig vast, hopend niet in het water te vallen. Dan, net zo plots als het begon, wordt het weer rustig. De wolken verdwijnen en de zon schijnt weer. Je bootje dobbert weer kalm op het water. Maar dan, net wanneer je denkt dat alles weer rustig is, wordt het opnieuw donker en begint er een nieuwe storm. Het is een rollercoaster van emoties, maar je blijft dapper in je bootje zitten.
Je zal wel denken dat dit niet realistisch is en in het echte leven niet voorkomt. Zo een snelle schommeling in het weer. Toch gebeurt dit keer op keer elke dag weer in ons leven. Niet met het weer hoor, maar met het hart van ons, dat soms rustig op een meer drijft en dan weer heftig op de golven van de zee danst. Dit kantelen staat voor hoe we ons de ene dag blij en tevreden kunnen voelen, en de volgende dag misschien verdrietig, teleurgesteld of boos. Kan jij je hier in vinden?
Het hart als veer in de wind: constante beweging en verandering
In religieuze teksten wordt vaak niet naar het hart verwezen als de spier die onze bloedsomloop regelt, maar als symbool voor onze innerlijke toestand. Het wordt beschouwd als de zetel van onze emoties. De profeet Mohammed -vrede zij met hem- legde op een indrukwekkende manier uit waarom het hart in het Arabisch ‘Qalb’ wordt genoemd. ‘Qalb’ staat namelijk voor het kantelen en omwentelen. Hij vergeleek het hart met een veer die, vastgehaakt aan de takken van een boom, door de wind heen en weer wordt omgewenteld. [1]
Het mooie hiervan is dat het hart ons mens maakt. Het laat zien dat het oké is om verschillende emoties te ervaren, net zoals een bootje dat soms dobbert of wild danst, of als een veer die steeds van de ene naar de andere kant kantelt. We ervaren verschillende gevoelens en emoties. Soms zijn we blij omdat iets goed is gegaan, en soms voelen we ons niet zo goed als dingen anders lopen dan we hoopten.
Het hart maakt ons inderdaad menselijk. Of het ons een goed of minder goed mens maakt, hangt af van de emotie die we ervaren wanneer onze behoeften wel of niet vervuld zijn, en hoe we met deze verschillende emoties omgaan.
We kunnen positieve emoties ervaren wanneer onze behoeften vervuld zijn, wat ons vreugde brengt. Een voorbeeld hiervan is het gevoel van blijdschap bij het ontvangen van een promotie op het werk, of wanneer een collega een promotie krijgt. Je kan bijvoorbeeld ook blijdschap voelen wanneer je collega juist geen promotie heeft gekregen. Is deze blijdschap in de vorm van leedvermaak dan wel een positieve emotie?
Aan de andere kant kunnen we ook negatieve emoties ervaren, zoals teleurstelling, wanneer onze behoeften niet vervuld worden. Dit kan het geval zijn als je bijvoorbeeld promotie maakt, maar vervolgens hoort dat jouw collega ook promotie heeft gemaakt. Of wanneer je geen promotie krijgt, terwijl jouw collega deze wel krijgt.
Deze negatieve gevoelens kunnen ook leiden tot jaloezie, haat, afgunst en vijandigheid, onder andere. De kunst ligt in hoe we met deze emoties omgaan. Want de manier waarop we dit doen, bepaalt of ons hart ons tot een beter mens maakt of juist tot iemand die minder goed is. We handelen immers volgens wat ons hart ons ingeeft. Als we goed handelen, komt dat vanuit het hart. Als we daarentegen iets slechts doen, dan is dat ook een reflectie van ons eigen hart.
Het hart is de koning van de ledematen
Er wordt niet voor niets gezegd dat het hart de koning is van alle ledematen. De rest van de ledematen zijn de soldaten. Ze volgen de bevelen van hun opperbevelhebber op zonder vragen te stellen over de juistheid of moraliteit ervan. Bovendien zijn ze uitermate loyaal aan hun opperbevelhebber. Als de koning rechtschapen is, zijn ook deze soldaten rechtschapen. Als de koning daarentegen corrupt is, dan zijn de soldaten eveneens op dezelfde wijze corrupt. [2]
Een gelovige moslim dient te streven naar elke dag een beter mens worden. De islam staat voor overgave. Dit betekent dat je jezelf met heel je hart overgeeft aan je Schepper, die niet alleen de Meester van alle harten is, maar ook de beste Kenner der harten. Door jezelf aan Hem over te geven, accepteer je al Zijn geboden en verboden en ben je Hem gehoorzaam. De vraag die we onszelf dan moeten stellen is: welk hart maakt onze Heer blij en met welk hart is Hij ontevreden? Met andere woorden, we kunnen stellen: Welk hart accepteert Hij en welk hart verwerpt Hij?
Een gezond en zuiver hart
Een hart dat met Zijn naam klopt, is puur en zuiver. Dit staat bekend als een ‘gezond of zuiver hart’ (qalb salīm). Uiterlijk vertoon van godvruchtigheid, zoals de maat van je hoofddoek of de lengte van je baard, is niet waar Hij naar kijkt. Hij kijk naar het hart. Toch geldt dat ware overgave aan Hem vaak zichtbaar wordt, maar toch geen uiterlijke vertoon is. Dit uit zich in het volgen van Zijn geboden. De Profeet van Allah, vrede zij met hem, heeft gezegd:
“Voorwaar, Allah kijkt niet naar jullie uiterlijk en jullie rijkdom, maar Hij kijkt naar jullie harten en jullie daden.” [3]
Rijkdom kan zowel verwijzen naar materiële welvaart als naar het aantal kinderen dat je hebt. Maar op het moment van de waarheid zullen deze vormen van rijkdom ons geen enkele baat opleveren. Het enige wat dan van nut zal zijn, is een gezond en zuiver hart. Zo zegt Allah in de Koran:
“Op de Dag waarop noch rijkdom noch zonen van nut zullen zijn, behalve voor wie naar Allah komt met een gezond hart.”[4]
Het hart is als een herder: Waar neemt hij jou mee?
Hoe meer het hart zich aan zijn Schepper overgeeft, hoe bereidwilliger het zal zijn om zich van verboden te onthouden en de geboden na te leven. Het hart kan ook vergeleken worden met een herder die zijn kudde laat grazen in prachtige, groene, weelderige heidegebieden. Deze herder kan zijn schapen echter ook laten grazen in gebieden die aangemerkt zijn als overheidsreservaten.
Op zulke gebieden mogen alleen maar staatsvee grazen en is verboden terrein voor particuliere vee. De herder kan zijn kudde ook op terreinen laten grazen die niet direct als staatsweiden zijn aangeduid, maar er wel dichtbij liggen. Dan bestaat de reële kans dat de kudde onbedoeld op verboden terrein terechtkomt. Dit kan leiden tot wetsovertredingen, met mogelijk ernstige gevolgen.
Een corrupt hart maakt het lichaam corrupt
De Profeet -vrede zij met hem- legde dit als volgt uit:
“Het toegestane (ḥalāl) is duidelijk en het verbodene (ḥarām) is duidelijk. Tussen beide zijn er twijfelachtige zaken die mensen niet kennen. Dus wie de twijfelachtige zaken vermijdt, beschermt zijn geloof en zijn eer. En wie in de twijfelachtige zaken valt, is als een herder die zijn kudde laat grazen rond de staatsweiden. Het is bijna onvermijdelijk dat hij daarbinnen zal treden. Weet dat voor elke koning een verboden zone is. Weet dat de verboden zone van Allah op aarde Zijn verboden zijn. Weet dat er in het lichaam een stuk vlees is; als het gezond is, is het hele lichaam gezond, en als het corrupt is, is het hele lichaam corrupt. Dit is het hart.” [5]
De bewegingen van onze ledematen bij het vermijden van verboden en twijfelachtige zaken worden gestuurd door de toestand van ons hart. Wanneer het hart gezond is, is het enkel gevuld met liefde voor Allah en wat Hij liefheeft. Het wordt ook gekenmerkt door diep ontzag voor Hem en de vrees om ons te wagen aan zaken die Hij verwerpt. In zo’n situatie zullen alle acties van de ledematen correct zijn.
Als het hart gecorrumpeerd is, volgt het zijn eigen verlangens en begeerten, zelfs als deze ingaan tegen de wetten van Allah. Dit resulteert in corrupte acties van onze ledematen. We maken gemakkelijker fouten en zijn minder strikt over wat wel of niet is toegestaan. In zo’n situatie worden we gedreven door onze eigen begeertes en persoonlijke verlangens, niet door de liefde voor Allah. [6]
Een oprecht geloof zonder oprecht hart kan niet!
Hierover zei de Profeet -vrede zij met hem- dat iemands geloof (īmān) niet oprecht kan zijn zonder een oprecht hart.
Geleerden geven aan dat een oprecht geloof (īmān) zich uit in de daden van de ledematen. Deze kunnen niet oprecht zijn zonder een oprecht hart. Een oprecht hart betekent vervuld zijn met liefde voor Allah, liefde voor Zijn gehoorzaamheid en afkeer van ongehoorzaamheid aan Hem. [7]
Genees je hart met liefde voor Allah
Zo vertelde Imam al- Ḥasan al-Baṣarī (110 AH)
“Genees je hart, want wat Allah van Zijn dienaren verlangt, is de zuiverheid van hun harten. Dit betekent dat Zijn eis de zuiverheid van hun harten is. Er kan geen zuiverheid in de harten zijn, totdat deze gevuld zijn met kennis van Allah, Zijn grootsheid, liefde voor Hem, ontzag voor Hem, eerbied voor Hem, hoop op Hem, en vertrouwen in Hem.” [7]
Een volmaakt geloof
Het genezen van je hart is niet zo eenvoudig als het lijkt. Het zal uitdagend zijn. Het monster in ons zal bestreden moeten worden, en daarvoor moet je tijd investeren, elke dag opnieuw. Je bent immers bezig met het ontwikkelen van een betere versie van jezelf. Wanneer je op een gegeven moment emoties in je hart voelt die er enkel zijn om Allah te behagen, dan is dat een groot teken dat je je geloof hebt geperfectioneerd. De Profeet -vrede zij met hem- zei hierover het volgende:
“Hij die liefheeft omwille van Allah, haat omwille van Allah, geeft omwille van Allah, en weerhoudt omwille van Allah, heeft het geloof volmaakt.” [8]
Wat weerhoudt jou nog om je geloof (īmān) te perfectioneren?
Een gezond hart: De smeekbede van de Profeet
Het hart kantelt zich en wentelt zich dus steeds van staat naar staat. Hierover vertelde de Profeet -vrede zij met hem-:
“De harten van Adam’s kinderen zijn allemaal tussen twee Vingers der Macht van de Barmhartige, zoals een enkel hart dat Hij wentelt zoals Hij wenst. Daarna zei hij: O Allah, Wentelaar van de harten, richt onze harten op Uw gehoorzaamheid.”[9]
“Als de ultieme gids, vormde de Profeet -vrede zij met hem- vaak smeekbeden voor een gezond hart. Dit was zijn manier om zijn volk te onderwijzen dat zij ook dienen te bidden voor een gezond hart. Een gezond hart is dus vrij van alle kwalen en verwerpelijkheden. Het is een hart dat niets anders bevat dan liefde voor Allah en voor wat Allah liefheeft, en vrees voor Allah en angst voor datgene wat ons van Allah verwijderd.” [10]
Een slecht hart: Ben ik dat?
Een slecht hart daarentegen wordt gekenmerkt door hardheid, afwezigheid van empathie en liefde voor het onrechtvaardige. Het is een hart dat verstrikt is in eigenbelang, hebzucht en afgunst, en het mist de bereidheid om zich te onderwerpen aan de goddelijke leiding. Dit hart is vervuld van arrogantie en ongehoorzaamheid aan de Schepper, waardoor het afwijkt van het pad van rechtschapenheid en zuiverheid. Het is ongevoelig voor de schoonheid van spirituele waarden en blind voor de behoeften en het welzijn van anderen. Een dergelijk hart draagt bij aan de verspreiding van corruptie en onrecht binnen de samenleving en staat ver af van de goddelijke tevredenheid.
Wanneer we geconfronteerd worden met dergelijke negatieve teksten, is onze eerste impuls vaak om te denken aan iemand anders die, in onze ogen, tekortschiet. Echter, het is veel constructiever om deze woorden op onszelf te betrekken, misschien in hun geheel, gedeeltelijk, of in een aangepaste vorm. Ja, het zal pijn doen, maar precies op de plekken waar het nodig is. Zo krijgen we de kans om het beest binnenin ons aan te pakken. Want laten we eerlijk zijn: wie is er nu echt perfect? Er is altijd ruimte voor persoonlijke groei en verbetering.
In het hart en op de tong
Na het hart is de tong zeer belangrijk. De tong zegt immers wat er in het hart is. Een goed hart laat de tong alleen spreken wat Allah behaagt; anders is het stil en zwijgt het. Een slecht hart daarentegen laat de tong slecht spreken en hetgeen waar Allah een afkeer aan heeft. Het blijft slecht doen tot het zijn zelfzuchtige doel heeft bereikt.
We kunnen niet in de harten van mensen kijken en dus ook niet weten wat daarbinnen schuilt. Gelukkig kunnen we wel horen wat de tong zegt. In het tijdperk van sociale media is wat iemand schrijft vaak net zo onthullend als wat gezegd wordt. In zekere zin staat geschreven communicatie gelijk aan de tong. Het onthult of een hart goed of slecht is. Dit stelt ons in staat onszelf te beschermen tegen de negatieve invloeden van slechte mensen. Er is een Arabisch gezegde dat dit principe mooi samenvat: “Voor een verstandig persoon is een aanwijzing voldoende.”
De wijze Luqmān: het hart en de tong
Zo heeft Imam Ibn Jarīr (310 AH) het volgende hierover vermeld:
Ibn Wakiʿ (247 AH) rapporteerde het volgende over Luqmān. Naar de eerbiedwaardige persoon Luqmān is een soera van de Koran vernoemd. Hij zei:
“Luqmān was een Ethiopische slaaf en een timmerman. Zijn meester vroeg hem eens een schaap te slachten.’ Dus slachtte hij het schaap zoals hem bevolen was. Zijn meester gebood hem vervolgens om de twee beste stukken vlees eruit te halen. Dus haalde hij de tong en het hart eruit.
Na enige tijd gebood zijn meester hem weer een schaap te slachten. Wederom slachtte Luqmān een schaap. Deze keer vroeg zijn meester hem om de twee slechtste stukken vlees eruit te halen. En hij haalde weer de tong en het hart eruit.
De meester keek hem vervolgens verwonderd aan en zei: ‘Ik beval je de eerste keer de twee beste stukken eruit te halen, en je haalde de tong en het hart eruit. En ik beval je voor de tweede keer de twee slechtste stukken eruit te halen, en je haalde wederom de tong en het hart eruit.’ Luqmān antwoordde: ‘Er zijn geen stukken vlees die beter zijn dan de tong en het hart als ze goed zijn, en niets is slechter dan deze tong en dit hart als ze slecht zijn.’ [11]
Laten we morgen beter zijn dan vandaag
In onze voortdurende reis naar zelfverbetering en spirituele zuivering, is het essentieel om ons innerlijk te reinigen. Dit proces van innerlijke zuivering zal onvermijdelijk leiden tot zuivere, welgemeende handelingen die oprecht en authentiek zijn.
Door ons te ontdoen van negatieve eigenschappen zoals hypocrisie, afgunst, hebzucht, woede, racisme, enz., en door het omarmen van positieve verandering, kunnen we groeien tot de goede mensen die onze Heer van ons verwacht. Dit pad vereist bereidheid tot verandering. Het is een uitdagende reis, maar met vastberaden inspanningen zal goddelijke steun aan je zijde zijn. Dan is succes verzekerd.
Het besef dat we inherent goede mensen zijn, met een natuurlijke neiging tot het goede, biedt hoop en motivatie. Toch herkennen we de noodzaak voor constante zelfevaluatie en verbetering. Belangrijke aspecten hierbij zijn ons hart en onze tong. Een genezing van het hart, door negatieve gedachten om te zetten in positieve en constructieve, is belangrijk. Evenzo is het zuiveren van onze tong, door ons te committeren aan het spreken van enkel het goede of anders te kiezen voor stilte, fundamenteel voor onze spirituele ontwikkeling.
Laten we ons niet overgeven aan onze zwakheden, maar juist streven naar het behoren tot de godvrezenden en oprechten. Het doel is om elke dag een beter mens te zijn dan de dag ervoor, voortdurend groeiend in goedheid en nabijheid tot Allah. Door ons te wijden aan dit pad van spirituele verfijning, zullen we niet alleen ons eigen leven verrijken, maar ook positief bijdragen aan onze eigen gemeenschap en de wereld om ons heen.
[1]
قال وقال رسول الله صلى الله عليه وسلم إنما سمي القلب من تقلبه إنما مثل القلب كمثل ريشة معلقة في أصل شجرة يقلبها الريح ظهرا لبطن
Aḥmad bin Ḥanbal [142 AH], Musnad al-Imām Ahmad, deel 4, Awl Musnad al-Kūfiyīn Ḥadīth Abī Mūsá al-Ashʿarī Raḍī Allāhu Taʿālá ʿanhu (Beiroet: Dar Ihya al-Turath al-Arabi, 1993), 408.
[2]
ولهذا يقال: القلب ملك الأعضاء، وبقية الأعضاء جنوده، وهم مع هذا جنود طائعون له، منبعثون في طاعته، وتنفيذ أوامره، لا يخالفونه في شيء من ذلك. فإن كان الملك صالحا كانت هذه الجنود صالحة، وإن كان فاسدا كانت جنوده بهذه المثابة فاسدة ولا ينفع عند الله إلا القلب السليم كما قال تعالى: يوم لا ينفع مال ولا بنون إلا من أتى الله بقلب سليم
Zayn al-Dīn Abū al-Faraj ʿAbd al-Raḥmān ibn Shahāb al-Dīn ibn Aḥmad ibn Rajab al-Ḥanbalī al-Baghdādī (795 AH), Jāmiʾ al-ʿUlūm wa al-Ḥikam fī Sharḥ Khamsīn Ḥadīthan min Jawāmiʾ al-Kalim, deel 1, al- Ḥadīth al- Sādis, al-Qalb Malik wa al-Aʾḍā’u Junūduh (Cairo: Dar al-Salam li al-Tiba’ah wa-al-Nashr, 2004), 219.
[3]
حدثنا عمرو الناقد حدثنا كثير بن هشام حدثنا جعفر بن برقان عن يزيد بن الأصم عن أبي هريرة قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم إن الله لا ينظر إلى صوركم وأموالكم ولكن ينظر إلى قلوبكم وأعمالكم
Muslim bin al- Ḥajjāj al-Qushayrī (261 AH), Ṣaḥīḥ al-Muslim, deel 4, Bāb Taḥrīmi Ẓulmi al-Muslim wa Khadzlih wa Iḥtiqārih wa Damih wa ʿIrḍih wa Mālih (Caïro: Dar Ihya Al-Kutub Al-Arabiyyah, 1991), 1987.
[4]
يَوْمَ لَا يَنفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ (٨٨) إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ
Koran 26:88-9.
[5]
حدثنا أبو نعيم حدثنا زكرياء عن عامر قال سمعت النعمان بن بشير يقول سمعت رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول الحلال بين والحرام بين وبينهما مشبهات لا يعلمها كثير من الناس فمن اتقى المشبهات استبرأ لدينه وعرضه ومن وقع في الشبهات كراع يرعى حول الحمى يوشك أن يواقعه ألا وإن لكل ملك حمى ألا إن حمى الله في أرضه محارمه ألا وإن في الجسد مضغة إذا صلحت صلح الجسد كله وإذا فسدت فسد الجسد كله ألا وهي القلب
Muḥammad bin Ismāʿīl al-Bukhārī (256 AH), Ṣaḥīḥ al-Bukhārī, deel 1, Kitāb al-Īmān, Bāb Faḍl Man Istabra’a Lidīnihi (Beiroet: Dar Ibn Kathir, 1993) 29.
[6]
فيه إشارة إلى أن صلاح حركات العبد بجوارحه، واجتنابه للمحرمات واتقائه للشبهات بحسب صلاح حركة قلبه، فإن كان قلبه سليما ليس فيه إلا محبة الله ومحبة ما يحبه وخشية الله وخشية الوقوع فيما يكرهه صلحت حركات الجوارح كلها، ونشأ عن ذلك اجتناب المحرمات كلها، وتوقى الشبهات؛ حذرا من الوقوع في المحرمات وإن كان القلب فاسدا قد استولى عليه اتباع هواه وطلب ما يحبه، ولو كرهه الله فسدت حركات الجوارح كلها وانبعثت إلى كل المعاصي والمشتبهات بحسب اتباع هوى القلب
Zayn al-Dīn Abū al-Faraj ʿAbd al-Raḥmān ibn Shahāb al-Dīn ibn Aḥmad ibn Rajab al-Ḥanbalī al-Baghdādī (795 AH), Jāmiʾ al-ʿUlūm wa al-Ḥikam fī Sharḥ Khamsīn Ḥadīthan min Jawāmiʾ al-Kalim, deel 1, al- Ḥadīth al- Sādis, al-Qalb Malik wa al-Aʾḍā’u Junūduh (Cairo: Dar al-Salam li al-Tiba’ah wa-al-Nashr, 2004), 218-19.
[7]
وفي مسند الإمام أحمد رضي الله عنه عن أنس عن النبي – صلى الله عليه وسلم – قال: “لا يستقيم إيمان عبد حتى يستقيم قلبه” والمراد باستقامة إيمانه استقامة أعمال جوارحه فإن أعمال جوارحه لا تستقيم إلا باستقامة القلب. ومعنى استقامة القلب أن يكون ممتلئا من محبة الله تعالى ومحبة طاعته وكراهة معصيته.وقال الحسن لرجل: داو قلبك فإن حاجة الله إلى العباد صلاح قلوبهم. يعني أن مراده منهما ومطلوبه صلاح قلوبهم فلا صلاح للقلوب حتى يستقر فيها معرفة الله وعظمته ومحبته وخشيته ومهابته ورجاؤه والتوكل عليه وتمتلئ من ذلك.
Zayn al-Dīn Abū al-Faraj ʿAbd al-Raḥmān ibn Shahāb al-Dīn ibn Aḥmad ibn Rajab al-Ḥanbalī al-Baghdādī (795 AH), Jāmiʾ al-ʿUlūm wa al-Ḥikam fī Sharḥ Khamsīn Ḥadīthan min Jawāmiʾ al-Kalim, deel 1, al- Ḥadīth al- Sādis, al-Qalb Malik wa al-Aʾḍā’u Junūduh (Cairo: Dar al-Salam li al-Tiba’ah wa-al-Nashr, 2004), 219-20.
[8]
حدثنا مؤمل بن الفضل حدثنا محمد بن شعيب بن شابور عن يحيى بن الحارث عن القاسم عن أبي أمامة عن رسول الله صلى الله عليه وسلم أنه قال من أحب لله وأبغض لله وأعطى لله ومنع لله فقد استكمل الإيمان
Abū Dāwūd Sulaymān bin al- Ash’ath al-Azdī al-Sijistānī (275 AH), Sunan Abī Dāwūd, deel 4, Kitāb al-Sunnah, Bāb al-Dalīl ʿalā Ziyādat al-Īmān wa Nuqṣānih (Beiroet: Maktaba al – ‘ Asriyya, g.d.), 220.
[9]
حدثني زهير بن حرب وابن نمير كلاهما عن المقرئ قال زهير حدثنا عبد الله بن يزيد المقرئ قال حدثنا حيوة أخبرني أبو هانئ أنه سمع أبا عبد الرحمن الحبلي أنه سمع عبد الله بن عمرو بن العاص يقول أنه سمع رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول إن قلوب بني آدم كلها بين إصبعين من أصابع الرحمن كقلب واحد يصرفه حيث يشاء ثم قال رسول الله صلى الله عليه وسلم اللهم مصرف القلوب صرف قلوبنا على طاعتك
Muslim bin al- Ḥajjāj al-Qushayrī (261 AH), Ṣaḥīḥ al-Muslim, deel 4, Kitāb al-Qadr, Bāb Taṣrīf Allāh Taʿālā al-Qulūb Kayfa Shāʾa (Caïro: Dar Ihya Al-Kutub Al-Arabiyyah, 1991), 2045.
[10]
وكان النبي – صلى الله عليه وسلم – يقول في دعائه: “اللهم إني أسألك قلبا سليما”. فالقلب السليم هو السالم من الآفات والمكروهات كلها، وهو القلب الذي ليس فيه سوى محبة (الله وما يحبه الله وخشية الله وخشية) ما يباعده منه
Zayn al-Dīn Abū al-Faraj ʿAbd al-Raḥmān ibn Shahāb al-Dīn ibn Aḥmad ibn Rajab al-Ḥanbalī al-Baghdādī (795 AH), Jāmiʾ al-ʿUlūm wa al-Ḥikam fī Sharḥ Khamsīn Ḥadīthan min Jawāmiʾ al-Kalim, deel 1, al- Ḥadīth al- Sādis, al-Qalb Malik wa al-Aʾḍā’u Junūduh (Cairo: Dar al-Salam li al-Tiba’ah wa-al-Nashr, 2004), 219.
[11]
حدثنا ابن وكيع قال : ثنا أبي عن أبي الأشهب عن خالد الربعي قال : كان لقمان عبدا حبشيا نجارا فقال له مولاه : اذبح لنا هذه الشاة فذبحها قال : أخرج أطيب مضغتين فيها فأخرج اللسان والقلب ثم مكث ما شاء الله ثم قال : اذبح لنا هذه الشاة فذبحها فقال : أخرج أخبث مضغتين فيها فأخرج اللسان والقلب فقال له مولاه : أمرتك أن تخرج أطيب مضغتين فيها فأخرجتهما وأمرتك أن تخرج أخبث مضغتين فيها فأخرجتهما فقال له لقمان : إنه ليس من شيء أطيب منهما إذا طابا ولا أخبث منهما إذا خبثا .
Muḥammad ibn Jarīr al-Ṭabarī (310 AH), Tafsīr al-Ṭabarī, deel 18, Tafsīr Sūrat Luqmān: Al-Qawl fī Ta’wīl Qawlih Taʿālá “Wa Laqad Ātaynā Luqmāna al-Ḥikmah An Ashkur Lillāh (Cairo: Dar al-Hijr, 2011), 548.