26ste Fiqh Seminar van de Council of Islamic Jurisprudence, Jamia Ashrafia

Het probleem van de grijze nachten en het ontbreken van het tijdstip van het ʿIshā-gebed werd uitvoerig besproken tijdens het 26ste Fiqh Seminar van de Council of Islamic Jurisprudence, dat plaatsvond op 12 oktober 2019 in Jamia Ashrafia te Mubarakpur, India. Tijdens dit seminar kwamen vooraanstaande islamitische geleerden bij elkaar om dit vraagstuk te bespreken. De inzichten en onderzoeken die voortkwamen uit deze bijeenkomst hebben bijgedragen aan het vinden van een oplossing voor dit probleem en hebben uiteindelijk geleid tot een officiële uitspraak.

In dit artikel richten wij ons op de relevante uitspraak en de vraagstukken en antwoorden die van toepassing zijn op de Nederlandse context. De discussies en conclusies van het seminar hebben geleid tot belangrijke inzichten die moslims in Nederland kunnen helpen om met de uitdagingen van de grijze nachten om te gaan en hun religieuze verplichtingen op passende wijze na te komen.

Verschillende schemeringen na zonsondergang

Elke dag, wanneer de zon onder de horizon zakt, wordt de wereld gehuld in een prachtige gloed die bekendstaat als de schemering. Deze overgangsperiode tussen dag en nacht biedt een betoverend schouwspel en kent zelfs verschillende fasen. Twee van deze fasen zijn de nautische schemering en de astronomische schemering. Laten we deze bijzondere momenten van de dag verkennen en ontdekken wat ze onderscheidt.

Nautische schemering

Direct na zonsondergang of voor zonsopkomst zie je felle en intense kleuren aan de horizon. De lucht kan een diepblauwe tint hebben die geleidelijk overgaat in paars. Daarnaast zijn er ook heldere tinten oranje en soms zelfs vermiljoenrood te zien. Deze kleuren zijn opvallend en trekken de aandacht. Je ziet deze kleuren wanneer de zon 6° onder de horizon is gezakt.

Dit fenomeen noemen we de nautische schemering, ook wel bekend als de zeemansschemering. Tijdens de nautische schemering is er nog steeds enige mate van licht aanwezig, waardoor objecten duidelijk zichtbaar zijn zonder externe verlichting. Je zou buiten zelfs een boek of een krant kunnen lezen. Deze prachtige schemering houdt aan totdat de zon 12° onder de horizon staat.

Astronomische schemering

Naarmate de tijd verstrijkt en de zon verder onder de horizon zakt, worden de kleuren lichter en minder intens. De felle tinten maken geleidelijk plaats voor zachtere en meer gedempte kleuren. Je kunt subtiele tinten paars, roze en perzik waarnemen, maar ze zijn niet zo opvallend als tijdens de nautische schemering. De kleuren vervagen geleidelijk naarmate de schemering voortduurt.

De nautische schemering gaat nu over in de astronomische schemering. De astronomische schemering begint wanneer de zon 12° onder de horizon is gezakt. Tijdens de astronomische schemering is er nog een kleine hoeveelheid zonlicht aanwezig, maar het is niet voldoende om objecten duidelijk waar te nemen zonder externe verlichting. Het lezen van een boek of krant buiten is niet meer mogelijk zonder verlichting. Tijdens de astronomische schemering kun je ook de helderste sterren aan de hemel zien. Deze schemering duurt tot het moment waarop de zon 18° onder de horizon staat.

Geen astronomische schemering voor een bepaalde periode

Wanneer de zon meer dan 18° onder de horizon is gezakt, wordt het buiten pikdonker. Er is geen daglicht meer te zien en alle hemellichamen zijn nu duidelijk zichtbaar aan de hemel. Nu spreken we van een astronomische nacht, want de duisternis heeft de hemel bedekt, het is nu immers nacht.

Je vraagt je misschien af waarom ik dit vertel. Zoals je weet zijn de dagen in de zomer erg lang, waardoor de nachten minder uren duren. Soms zijn de nachten zelfs zo kort dat er alleen ruimte is voor de schemeringen en niet voor de astronomische nacht. Bovendien is er gedurende een bepaalde periode slechts ruimte voor de nautische schemering en geen astronomische schemering. Je merkt dat het buiten dan niet volledig donker is; de nachten kleuren grijs. Daarom wordt deze periode ook wel de grijze nachten genoemd. In sommige noordelijke landen ervaren ze geen grijze nachten, maar juist witte nachten. In onze regio zakt de zon dan niet meer dan 18° onder de horizon.

De patriarchen van de Hanafitische wetsschool

Als je dit begrepen hebt, wil ik jullie nu voorstellen aan de namen van de grote Imams van de Hanafitische rechtsschool. Imam Abū Ḥanīfah is de stichter van de Hanafitische rechtsschool. Zijn twee prominente leerlingen, Imam Abū Yūsuf en Imam Muḥammad, worden samen Ṣāḥibayn genoemd. Samen vormen deze imams de drie patriarchen van de Hanafitische wetschool. Heel vaak delen deze imams hetzelfde standpunt en zijn ze over verschillende kwesties met elkaar overeengestemd. Maar het kan ook wel voorkomen dat ze het niet met elkaar eens zijn over een standpunt. Dit heeft natuurlijk allemaal met hun onderzoek te maken.

Standpunten van de imams over de begintijd van het ʿIshā- gebed

Zoals jullie weten, zijn onze gebedstijden afhankelijk van de stand van de zon. Imam Abū Ḥanīfah stelt dat het ʿIshā-gebed begint wanneer de astronomische schemering eindigt, dat wil zeggen wanneer de zon meer dan 18° onder de horizon zakt. Volgens de imam begint het ʿIshā-gebed dus zodra de astronomische nacht begint.

Echter, als het gaat om het tijdstip van het begin van het ʿIshā-gebed, hebben Ṣāḥibayn en de andere drie imams, namelijk Imam Mālik, Imam Shāfiʿī en Imam Aḥmad bin Ḥanbal, een afwijkend standpunt. Zij stellen dat het ʿIshā-gebed begint wanneer de nautische schemering eindigt, dat wil zeggen wanneer de zon 12° onder de horizon is gezakt. Volgens deze imams begint het ʿIshā-gebed zodra de astronomische schemering begint.

Geen tijdstip voor het ʿIshā gebed

Je zult de kwestie nu wel begrepen hebben. Er is een periode in het jaar waarin er geen astronomische nacht is, omdat de nacht veel te kort is. Bovendien is er in een latere periode ook geen astronomische schemering. De avondschemering gaat dan direct over in de ochtendschemering, zonder dat we een donkere astronomische nacht hebben gehad, want de nacht is immers grijs. Volgens het standpunt van Imam Abū Ḥanīfah ontbreekt het tijdstip van het ʿIshā-gebed in deze periode en is het afwezig. In dit geval heeft het ʿIshā-gebed ons gemist, in plaats van dat wij het ʿIshā-gebed hebben verzuimd. Volgens het standpunt van Ṣāḥibayn komt het tijdstip van het ʿIshā-gebed wel voor, maar dan wel heel laat. Dit zorgt natuurlijk voor veel vragen en kan ook leiden tot verhitte discussies.

Voor de exacte tijdstippen van zonsopkomst, zonsondergang en de begin- en eindtijden van de schemering in Nederland en België, kun je het overzicht raadplegen op de website zonsondergang.info. Houd er echter rekening mee dat in dit overzicht geen begin – noch eindtijd van de astronomische schemering wordt vermeld voor de periode van 20 mei tot 24 juli. Je kunt de volgende link gebruiken: https://zonsondergang.info/#

Vragen aan de Council of Islamic Jurisprudence, Jamia Ashrafia

We willen graag de islamitische regelgeving weten over deze kwestie. Je zou natuurlijk veel vragen kunnen stellen over dit onderwerp, maar de volgende 3 vragen zijn het meest relevant voor de Nederlandse context:

1. Wat is de regelgeving voor het ʿIshā-gebed voor mensen in regio’s waar het gebed volgens de Ḥanafī-wetschool op bepaalde dagen zeer laat begint, wat problematisch kan zijn voor de inwoners?
2. Wat is de regelgeving voor mensen in regio’s waar gedurende een bepaalde periode geen ʿIshā-gebedstijd voorkomt, hoewel deze volgens het standpunt van Ṣāḥibayn wel bestaat, maar dan zeer laat?
3. Wat is de regelgeving voor het ʿIshā-gebed voor mensen in regio’s waar de astronomische ochtendschemering kort na het Maghrib-gebed begint of direct na zonsondergang?

Het besluit van de Council of Islamic Jurisprudence, Jamia Ashrafia

Tijdens het 26ste Fiqh Seminar van de Council of Islamic Jurisprudence op 12 oktober 2019 in Jamia Ashrafia te India, wil ik nu graag een interessant fragment delen met betrekking tot Nederland, België en andere omliggende landen. In zijn tekst deelde de grootmoefti van Jamia Ashrafia, Mubarakpur, de Eerwaarde Sheikh Nizamuddin Rizwi Misbahi, het volgende:

“Voor landen met een geografische breedtegraad van 48,5° of hoger komt het tijdstip van het ʿIshā-gebed volgens het standpunt van Imam Abū Ḥanīfah gedurende een bepaalde periode van het jaar niet voor. Gebieden die hoger liggen, missen naast het ʿIshā-gebed ook het Maghrib- en het Fajr-gebed. Landen tussen de 50e en 59ste breedtegraad noord, die een aanzienlijk grote moslimpopulatie hebben, missen voor een bepaalde periode van het jaar eveneens het tijdstip van het ʿIshā-gebed. Bovendien is er ook een periode waarin de tijd van het ʿIshā-gebed zeer laat begint.

De nachten in landen op hogere breedtegraden duren in de zomer ongeveer 40 dagen tot 2 maanden, met een lengte van 6 à 7 uur. De zon gaat rond 22.00 uur onder en komt dan om ongeveer 4.30 uur weer op. Volgens Imam Abū Ḥanīfah begint de tijd van het ʿIshā-gebed rond middernacht en volgens Ṣāḥibayn begint het rond 23.15 uur of later. Deze tijden zijn algemeen en kunnen variëren afhankelijk van de regio en het seizoen. De tijdstabellen van het ʿIshā-gebed voor de betreffende landen kunnen hiervoor geraadpleegd worden.

De vragen die in het seminar zijn behandeld, hebben een algemene strekking en de antwoorden zijn niet gebonden aan een specifieke tijd of regio. Ze kunnen dus worden toegepast op basis van de breedtegraad en situatie per land.

Volgens het meest weloverwogen, sterkste en zorgvuldigste standpunt van Imam Abū Ḥanīfah, begint de tijd van het ʿIshā-gebed wanneer de astronomische avondschemering aan de westelijke horizon verdwijnt. Volgens het standpunt van Ṣāḥibayn, Imam Mālik, Imam Shāfiʿī en Imam Aḥmad bin Ḥanbal, begint het ʿIshā-gebed wanneer de nautische schemering verdwijnt. Dit standpunt is overigens ook een van de overgeleverde interpretaties van Imam Abū Ḥanīfah. Het merendeel van de rechtsgeleerden heeft de fatwa in het voordeel van dit laatste standpunt uitgesproken en het als het meest zorgzame aangemerkt.”

Besluit: Regelgeving voor regio’s waar het ʿIshā-gebed volgens Imam Abū Ḥanīfah zeer laat begint

Vraag 1:

“Wat is de regelgeving voor het ʿIshā-gebed voor mensen in regio’s waar het gebed volgens de Ḥanafī-wetschool op bepaalde dagen zeer laat begint, wat problematisch kan zijn voor de inwoners?”

Antwoord op vraag 1

In deze periode is het niet gepast om in confrontatie te treden met mensen die toegewijd zijn aan het voldoen van het ʿIshā-gebed volgens de Ḥanafī-wetschool, zelfs als dit voor hen een grote uitdaging vormt. Ze zijn immers resoluut en toegewijd aan dit standpunt. Degenen die deze moeilijkheid niet kunnen doorstaan, mogen het standpunt van Ṣāḥibayn volgen om aan hun gebedsverplichting te voldoen. Dit standpunt is ook sterk en heeft een fatwa. En Allāh weet het beter! [1]

Volgens het besluit hebben de mensen in deze regio’s de mogelijkheid om het standpunt van Ṣāḥibayn en het gedeelde standpunt van Imam Mālik, Imam Shāfiʿī en Imam Aḥmad bin Ḥanbal te volgen.

Besluit: Regelgeving voor regio’s waar het ʿIshā-gebed volgens Ṣāḥibayn zeer laat begint

Vraag 2

“Wat is de regelgeving voor mensen in regio’s waar, voor een bepaalde periode, geen ʿIshā-gebedstijd optreedt, hoewel deze wel bestaat volgens het standpunt van Ṣāḥibayn, maar dan zeer laat?”

Antwoord 2/A op vraag 2

Voor hen is het geschikt om het standpunt van Ṣāḥibayn te volgen. Ook Imam Mālik, Imam Shāfiʿī en Imam Aḥmad bin Ḥanbal delen dit standpunt. Het is een sterk standpunt en vele Ḥanafīgeleerden hebben dit standpunt bevestigd met een fatwa. Afwijken van dit standpunt betekent niet alleen afwijken van het standpunt van Ṣāḥibayn, maar ook van de overige drie imams. [2]

Het besluit onder antwoord 2/A kan echter een grote uitdaging vormen voor grote groepen mensen, zoals ouderen die niet lang kunnen opblijven en het kan zeer problematisch zijn voor professionals zoals artsen, chirurgen, docenten, politieagenten, studenten, enzovoort, omdat ze de volgende dag fit moeten zijn om goed te kunnen functioneren.

Antwoord 2/B op vraag 2

We zijn geïnformeerd dat sommige mensen in deze situatie het ʿIshā-gebed ongeveer 1 uur en 20 minuten na het Maghrib-gebed bidden. Bij navraag over het standpunt dat ze in deze situatie volgen, werd geantwoord dat ze Ḥanafī zijn en dat volgens het standpunt van Imam Abū Ḥanīfah in deze periode geen ʿIshā-gebedstijd optreedt. Volgens een gereformeerde uitspraak van de Ḥanafīgeleerden is hierbij de verplichting van het ʿIshā-gebed niet meer van toepassing, omdat het verplichtingsmotief van dit gebed ontbreekt.

In het licht van deze uitspraak is er geen verplichting voor het ʿIshā-gebed, maar de praktijk is dat mensen het zogenaamde ʿIshā-gebed op een willekeurig tijdstip verrichten. Deze mensen mogen dit niet verboden worden. Daarentegen zouden we ons moeten inspannen om fitna en verdeeldheid te voorkomen. Er is hoop dat ze vanwege deze religieuze flexibiliteit en interpretatie niet gestraft zullen worden.

De geleerden van deze regio’s zouden over deze kwestie een vergadering moeten bijeenroepen om tot een geoorloofde en passende oplossing te komen. Hierna dienen ze dit met de bestuurders van organisaties te overleggen, zodat het overeengekomen besluit kan worden geïmplementeerd. Dit zal helpen om disharmonie en verdeeldheid te voorkomen. En Allāh weet het beter.”  [3]

Volgens het besluit wordt aangeraden om mensen die afwijken van het standpunt van Ṣāḥibayn en het ʿIshā-gebed eerder verrichten niet te veroordelen of te belemmeren. Het is belangrijk om te begrijpen dat volgens het standpunt van Imam Abū Ḥanīfah in deze periode geen vastgesteld tijdstip is voor het ʿIshā-gebed. Bovendien wordt gehoopt dat vanwege deze religieuze flexibiliteit en gemak, mensen op de Dag des Oordeels niet ter verantwoording zullen worden geroepen.

Besluit: Regelgeving voor regio’s waar volgens Ṣāḥibayn geen tijd van het ʿIshā-gebed voorkomt

Vraag 3

“Wat is de regelgeving voor het ʿIshā-gebed voor mensen in regio’s waar de ochtendschemering kort na het Maghrib-gebed aanbreekt of direct na zonsondergang?”

Antwoord op vraag 3

In die periode dienen de mensen in die regio’s het Maghrib- en het Fajr-gebed te verrichten. Het ʿIshā- en Witr-gebed moet dan worden ingehaald. Echter, als sommige mensen het ʿIshā- en Witr-gebed in de tijd van het Maghrib-gebed verrichten, dan zou hen dat niet verboden moeten worden. Fitna en verdeeldheid moet te allen tijde worden voorkomen. En Allāh weet het beter!

Het besluit is genomen op basis van de periode waarin er geen tijdstip voorkomt voor het ʿIshā-gebed, zowel volgens het standpunt van Imam Abū Ḥanīfah als die van Ṣāḥibayn. Dit besluit is gebaseerd op een eerdere beslissing van de Fiqhi Board Delhi, genaamd “Het Isha-gebed in noordelijke landen”, dat plaatsvond in Gujrat, Dhrol, in september 2004.

Volgens deze beslissing is het ʿIshā-gebed in die periode niet verplicht, en daarom is het niet verplicht om het te verrichten of in te halen. Wat wel wordt verricht, zal worden beschouwd als een vrijwillige eredienst die niet verplicht was voor hen. Het is niet juist om hen dit te verbieden.  [4]

Conclusie en adviezen

Volgens het besluit is het advies om mensen niet te verbieden het ʿIshā-gebed na het Maghrib-gebed te verrichten, wanneer volgens het standpunt van Imam Abū Ḥanīfah en Ṣāḥibayn geen tijdstip voor het ʿIshā-gebed aanbreekt of wanneer dit tijdstip zeer kort is.

Het 26ste Fiqh Seminar behandelde kwesties met betrekking tot het ʿIshā-gebed in regio’s met een breedtegraad van 48,5° of hoger. Voor regio’s waar het ʿIshā-gebed zeer laat begint, wordt aangeraden om het standpunt van Ṣāḥibayn te volgen. Voor regio’s waar het ʿIshā-gebed volgens het standpunt van Ṣāḥibayn ook zeer laat begint, kunnen verschillende interpretaties gevolgd worden. Je kan het gebed alsnog op het tijdstip volgens het standpunt van Ṣāḥibayn bidden, maar als je het eerder verricht dan is het is belangrijk om geen veroordelingen op te leggen en verdeeldheid te creëren door hen van deze religieuze flexibiliteit tegen te houden. In regio’s waar de ochtendschemering kort na Maghrib optreedt, dienen mensen het Maghrib- en Fajr-gebed te verrichten en het ʿIshā- en Witr-gebed later in te halen.